Nawodnienia
Nawodnienia (irygacje) - zabieg mający na celu dostarczenie glebie wody w celu pokrycia jej niedoboru i zwiększeniu jej zdolności produkcyjnej.
Rozwój nawodnień w Polsce - o czym świadczą przekazy pisemne oraz zachowane obiekty - rozpoczął się nie od gruntów ornych, lecz od dolin i użytków zielonych. Związane to było bez wątpienia ze stwierdzonym użyźniającym działaniem wód powierzchniowych, a przede wszystkim wylewów rzek, co w epoce przed wprowadzeniem nawożenia mineralnego miało istotne znaczenie dla wysokości i jakości plonów.
Na początku XX wieku, na naszym terenie powszechnie stosowano deszczownie, z których korzystały: gospodarstwa rolne, ogrodnicze, szkółki drzew owocowych itp.
W okresie powojennym nawodnienia realizowano głównie systemem podsiąkowym opartym na piętrzeniu wód jazami i zastawkami.
Dokonane w okresie ostatnich lat przekształcenie struktury własnościowej rolnictwa spowodowały upadek wielkoobszarowych gospodarstw rolnych i tym samym zmniejszenie ilości nawodnień. Obecnie przedsięwzięcia związane z nawodnieniami użytków rolnych prowadzone są głównie przez sektor prywatny (indywidualne gospodarstwa rolne), powszechnie stosowane są również w szkółkach leśnych (Lasy Państwowe). Należy tu wspomnieć, że budowa i eksploatacja urządzeń nawadniających jest kosztowna, dlatego opłaca się ona tylko w produkcji intensywnej.
W naszych warunkach klimatycznych nawadniania wymagają przede wszystkim użytki zielone oraz grunty zajmowane pod uprawę warzyw.
Źródłem wody do nawodnień mogą być zbiorniki wodne naturalne i sztuczne, wody powodziowe, rzeki, kanały, studnie, a nawet ścieki - jako źródło substancji pokarmowych dla roślin. Pobór wody do nawodnień odbywa się w okresie wegetacyjnym, w celu dostarczenia do gleby odpowiednich ilości wody niezbędnych do pokrycia potrzeb wodnych roślin. Nawadnianie ma również za zadanie użyźnianie gleby, niszczenie szkodników roślinnych i zwierzęcych oraz zmianę mikroklimatu gleby i najbliższego otoczenia roślin.
W zależności od rodzaju upraw oraz warunków agrotechnicznych stosuje się różne sposoby prowadzenia nawodnień:
- nawadnianie powierzchniowe, tj. od góry systemem zalewowym, stokowym, bruzdowym lub deszczowaniem
- nawadnianie wgłębne systemem podsiąkowym lub za pomocą sieci drenarskiej.
Nawadnianie podsiąkowe - polega na regulowaniu poziomu wody gruntowej w glebie za pomocą sieci rowów otwartych. W rowach tych piętrzy się wodę budując zastawki do poziomu sięgającego prawie powierzchni terenu. Nawodnienie podsiąkowe stosuje się w celu utrzymania w okresie wegetacyjnym właściwego uwilgotnienia w glebie. Nawadnianie podsiąkowe stosuje się na terenach o nieznacznych spadkach i na terenach o wyrównanej i płaskiej powierzchni, w glebach o średniej przepuszczalności i przy małej głębokości występowania wody gruntowej. W sposób ten nawadnia się prawie wyłącznie łąki i pastwiska. Zaletą stosowania rowów otwartych jest to, że na wiosnę lub w czasie zalewów letnich nadmiar wody może być szybko odprowadzony, dzięki czemu zapobiega się powstawaniu zabagnień.
Nawadnianie stokowe - polega na doprowadzeniu wody rowkami do poszczególnych kwater w ten sposób, że woda przelewa się z rowków i spływa po powierzchni zalewowej cienką strugą, wsiąkając przy tym w głąb podłoża. Nawodnienie stokowe można stosować w różnych warunkach terenowych. System ten wymaga również dużych nakładów inwestycyjnych i finansowych. Najczęściej stosowanymi odmianami nawodnienia stokowego są: nawodnienia stokowe naturalne i sztuczne, grzbietowe oraz rowami rozlewowymi.
Nawadnianie bruzdowe - Nawadnianie bruzdowe polega na wprowadzaniu wody do bruzd, z których przesiąka ona w głąb i na boki. Stosuje się je tylko do nawadniania pól ornych. Najlepsze efekty uzyskuje się przy nawadnianiu pól wodami ściekowymi. Bruzdy wykonuje się przed każdym nawodnieniem, a zrównuje się równo z terenem po nawodnieniu. W każdym roku można niewielkim nakładem pracy wykonać na nowo urządzenia służące do nawadniania i nawożenia gruntów.
Nawadniania mechaniczne - deszczownie Deszczownie są to urządzenia, które wytwarzają sztuczny deszcz zastępujący naturalne opady atmosferyczne, dzięki czemu umożliwia się roślinom ich prawidłowy i intensywny rozwój nawet w okresie największej posuchy. Rozróżniamy deszczownie stałe i przenośne.
Deszczownie zbudowane są z agregatu pompowego i sieci rurociągów. Do rurociągów dołączone są zraszacze - urządzenia powodujące rozpryskiwanie wody, która spadając natlenia się i nawilża glebę.
Urządzenia deszczowniane stosuje się nawet przy niewielkich zasobach wodnych przeznaczonych do nawodnień. Źródłem poboru wody mogą być: studnie, stawy, małe zbiorniki wodne oraz cieki płynące. Ten sposób nawodnienia stosowany jest głównie jako: nawadnianie zwilżające, ochronne przed przymrozkami oraz do zwalczania szkodników przez rozpylenie z wodą odpowiednich preparatów chemicznych. Może ono również pełnić rolę nawadniania nawożąco - nawilżającego.
O wyborze odpowiedniej metody nawadniania decydują: uprawiane rośliny, ilość wody dyspozycyjnej, przepuszczalność gleby, ukształtowanie powierzchni terenu jak również warunki ekonomiczne.
W świetle ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne - urządzenia wodne wykorzystywane do nawodnień stanowią grupę urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, do których zgodnie z art. 73 ww. ustawy, zalicza się:
1) rowy, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,
1a) drenowania,
2) rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m,
3) stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych,
4) ziemne stawy rybne,
4a) groble na obszarach nawadnianych,
5) systemy nawodnień grawitacyjnych i ciśnieniowych
- jeśli służą celom polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz ochrony użytków rolnych przed powodziami.
Nawodnienia, związane z poborem wody i niejednokrotnie z jej piętrzeniem stanowią szczególny rodzaj korzystania z wód, który w świetle art. 122 ust. 1 obowiązującego Prawa wodnego wymaga pozwolenia wodnoprawnego.
Z informacji zgromadzonych w katastrze wodnym RZGW w Szczecinie wynika, że pozwolenia wodnoprawne wydane dla celów nawodnień stanowią zaledwie ok. 10% wszystkich pozwoleń wydanych na pobór wód powierzchniowych w obszarze działania RZGW Szczecin.
Dotyczą one głównie:
- nawadniania użytków rolnych za pomocą deszczowni samobieżnej, przenośnej, półstałej,
- nawadniania kompleksów śródleśnych i śródpolnych łąk systemem podsiąkowym ze stałym poziomem wody gruntowej,
- nawadniania ogródków działkowych (podlewanie kwietników, trawników, sadzonek warzyw w ogrodach, roślin w inspektach oraz nawadnianie drzew i krzewów owocowych),
- nawadniania deszczownianego upraw polowych (np. roślin zbożowych, okopowych),
- nawadniania boisk sportowych, terenów rekreacyjnych, pól golfowych,
- nawadniania szkółek leśnych oraz szkółek drzew i krzewów ozdobnych,
- nawadniania plantacji truskawek, malin i borówki amerykańskiej.
Obszar RZGW Szczecin odznacza się różnorodnością form gospodarowania i uprawiania ziemi. Cechuje się również znaczną wielkością zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych. Wszystkie te elementy powinny sprzyjać dalszemu rozwojowi nawodnień rolniczych i leśnych na terenie RZGW Szczecin. Warunkiem tego rozwoju jest jednak możliwość zachowania przepływu nienaruszalnego w ciekach i akwenach wykorzystywanych do nawodnień, szczególnie w okresach suchych roku tj. potencjalnych okresach niedoboru wody.